Η αντιπαράθεση φιλοσοφίας και ρητορικής κορυφώθηκε τον 4ο αι. π.Χ. με πρωταγωνιστές τον Πλάτωνα και τον Ισοκράτη. Πρόκειται για μια διαμάχη που αφορά ποιο παιδαγωγικό πρότυπο θα επικρατήσει. Πιθανόν ο όρος «ρήτορας» να είναι επινόηση του Πλάτωνα.

Κάποιοι συγγραφείς θεωρούν ότι η ρητορική γεννήθηκε στη Σικελία στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. λόγω των δικαστικών υποθέσεων που προέκυψαν μετά την πτώση των Τριάκοντα τυράννων. Η άνθησή της ευνοήθηκε από τους δημοκρατικούς θεσμούς και την πνευματική ζωή της Αθήνας όπου είχαν συγκεντρωθεί οι Σοφιστές και άλλοι δάσκαλοι του λόγου. Ο πιο σπουδαίος ο Γοργίας έγραψε το Εγκώμιο της Ωραίας Ελένης που θεωρείται το πρώτο κείμενο ρητορικής. Σ’ αυτό ο Γοργίας υπερασπίζεται την Ελένη με το επιχείρημα ότι δεν φταίει αυτή που άφησε τον σύζυγό της, διότι πείστηκε από τα λόγια του άλλου άνδρα ∙ «ο λόγος είναι μεγάλος δυνάστης που κάνει τα πιο θεϊκά έργα». Σκοπός του Γοργία ήταν να δείξει ότι διδάσκει την ικανότητα να χρησιμοποιεί κάποιος τη ρητορική προς όφελός του αδιαφορώντας για την ηθική.

Στον διάλογο Γοργίας ο Πλάτων ορίζει τη ρητορική ως «δημιουργό πειθούς», τέχνη που χρησιμοποιείται για να πείσει. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο Πλάτων επινόησε τον όρο «ρήτορας» για να δείξει τη διαφορά ανάμεσα στον ρήτορα που χρησιμοποιεί τον λόγο για το συμφέρον του, από τον φιλόσοφο που χρησιμοποιεί τον λόγο για να βρει την αλήθεια. Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν οι δημαγωγοί, δηλαδή ρήτορες που κολακεύουν το κοινό τους. Τέτοιοι ήταν, λέει ο Πλάτων, όλοι οι πολιτικοί της Αθήνας, ακόμα κι ο Περικλής.

Ο διάλογος Φαίδρος με ήπιο ύφος ορίζει τη ρητορική ως είδος καθοδήγησης μέσω του λόγου. Ο ρήτορας οφείλει να γνωρίζει τη σύνθεση του ακροατηρίου του ώστε να προσαρμόζει τον λόγο του και να μιλάει κατευθείαν στη ψυχή τους. Όσα λέει πρέπει να είναι αληθοφανή για να μπορέσει να πείσει. Ο Πλάτων καταλήγει ότι η ρητορική εξαρτάται από τη φιλοσοφία και προσπαθεί να υποτιμήσει τους λόγους των ρητόρων Λυσία και Ισοκράτη.

Ο Πλάτων δεν απορρίπτει τη ρητορική αλλά επιδιώκει τη βελτίωσή της με τους δικούς του όρους. Για παράδειγμα, στον Τίμαιο ο βασικός ομιλητής επειδή δεν έχει γνώση για τη γένεση του κόσμου, καταφεύγει στη ρητορική. Στους Νόμους προτείνει οι νόμοι να έχουν μια εισαγωγή με ρητορικά επιχειρήματα ώστε να πείθονται οι πολίτες και να τους υπακούν. Συμπερασματικά, ο Πλάτων χρησιμοποιεί τη ρητορική στους διαλόγους του με μόνο απώτερο σκοπό να προτρέψει τον αναγνώστη προς τη φιλοσοφία.