Νεοπλατωνικός φιλόσοφος που έδρασε κατά το πρώτο μισό του 6ου αιώνα μ.Χ. Συνέγραψε υπομνήματα κυρίως σε αριστοτελικές πραγματείες, με τα οποία επιχείρησε κυρίως να εδραιώσει τη συμφωνία του Αριστοτέλη με τον Πλάτωνα και να αναδείξει ευρύτερα την εσωτερική αρμονία της αρχαιοελληνικής φιλοσοφικής παράδοσης. Το έργο του δίνει συχνά την εντύπωση ενός μνημειώδους απολογητικού έργου, το οποίο επιδιώκει να θωρακίσει πνευματικά τους τελευταίους εθνικούς και να δοξάσει την αρχαιοελληνική φιλοσοφική και θρησκευτική παράδοση.

Βίος και συγγραφικό έργο

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ιστορικού Αγαθία (δεύτερο μισό του 6ου αι. μ.Χ.), ο Σιμπλίκιος καταγόταν από την Κιλικία. Οι ακριβείς χρονολογίες της γέννησής του και του θανάτου του μας είναι άγνωστες, η ζωή του πρέπει εντούτοις να διήρκεσε περίπου από το 480 μέχρι το 550. Φοίτησε αρχικά κοντά στον φιλόσοφο

Αμμώνιο Ερμείου

στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια κοντά στον  

 Πλατωνικό διαδοχο

Δαμάσκιο

στην Αθήνα, όπου άσκησε και διδακτικά καθήκοντα. Σύμφωνα με την ίδια μαρτυρία, ο Σιμπλίκιος υπήρξε ένας από τους επτά φιλοσόφους, «τὸ ἄκρον ἄωτον ... τῶν ἐν τῷ καθ’ ἡμᾶς χρόνῳ φιλοσοφησάντων» κατά τον Αγαθία, οι οποίοι θέλοντας να αποφύγουν τον αυξανόμενο χριστιανικό κίνδυνο κατέφυγαν στην αυλή του Χοσρόη Β΄, ελπίζοντας ότι θα έβρισκαν στην περσική πολιτεία την πραγμάτωση του πλατωνικού ιδεώδους της σύμπτωσης φιλοσοφίας και βασιλείας. Η φυγή των φιλοσόφων έχει εύλογα συνδεθεί με την απαγόρευση της διδασκαλίας της φιλοσοφίας στην Αθήνα σύμφωνα με διάταγμα του Ιουστινιανού που εκδόθηκε το 529 (βλ.

Αποδημία φιλοσόφων και παρακμή της σχολής των Αθηνών

). Οι φιλόσοφοι γρήγορα απογοητεύθηκαν από τα περσικά ήθη, επωφελήθηκαν εντούτοις από τη συνθήκη ειρήνης που συνήψε ο Χοσρόης με τον Ιουστινιανό το 532, αφού ένα άρθρο της συνθήκης αυτής τους επέτρεπε να επιστρέψουν στις πατρίδες τους εντός του ρωμαϊκού κράτους, όπου θα μπορούσαν στο εξής να ζουν άφοβα χωρίς να χρειαστεί να μεταβάλουν την «πατρώα» θρησκεία τους. Με εξαίρεση τον Δαμάσκιο, ο οποίος μαρτυρείται στη Συρία το 538, το μέρος εγκατάστασης των υπόλοιπων φιλοσόφων παραμένει άγνωστο. Εύλογα όμως μπορεί να υποτεθεί ότι ο Σιμπλίκιος είτε επέστρεψε στην Κιλικία είτε ακολούθησε τον Δαμάσκιο στη Συρία. Ο Σιμπλίκιος έγραψε εκτενή Υπομνήματα στο Εγχειρίδιον του στωικού Επικτήτου και στις αριστοτελικές πραγματείες Κατηγορίαι, Φυσική ακρόασις και Περί ουρανού. Το Υπόμνημα στο αριστοτελικό Περί ψυχής που παραδίδεται με το όνομά του στους χειρόγραφους κώδικες, έχει αποδοθεί με πειστικά επιχειρήματα στον Πρισκιανό Λυδό. Με εξαίρεση το πρώτο Υπόμνημα, όπου η επιλογική αναφορά στην «τυραννικὴν περίστασιν» φαίνεται να το συνδέει με τις δυσκολίες της παραμονής των φιλοσόφων στην Αθήνα, τα υπόλοιπα γράφτηκαν μετά την επάνοδο από την Περσία. Το Υπομνήματα στο Περί ουρανού και στην Φυσικήν ακρόασιν, συγκεκριμένα, περιέχουν μακροσκελείς ελέγχους της πραγματείας Περί αϊδιότητος κόσμου κατά Αριστοτέλους του Ιωάννη Φιλοπόνου, η οποία ακολούθησε τη δημοσίευση της πραγματείας Περί αϊδιότητος κόσμου κατά Πρόκλου το 529. Το Υπόμνημα στην Φυσικήν ακρόασιν μνημονεύει τον Δαμάσκιο ως μη ζώντα και πρέπει επομένως να χρονολογηθεί μετά το 538. Τέλος, εσωτερικές αναφορές του Σιμπλικίου μας δείχνουν ότι το Υπόμνημα στις Κατηγορίες γράφτηκε μετά το Υπόμνημα στην Φυσικήν ακρόασιν και ότι το τελευταίο γράφτηκε μετά το Υπόμνημα στο Περί ουρανού.

Βασικά χαρακτηριστικά και σκοπός του εξηγητικού έργου του

Τα Υπομνήματα του Σιμπλικίου διαφοροποιούνται από τα περισσότερα σωζόμενα Υπομνήματα στον Αριστοτέλη ως προς το ότι δεν αντικατοπτρίζουν πραγματικές συνθήκες διδασκαλίας αλλά αποτελούν προσεκτικές δημοσιεύσεις που απευθύνονται σε αναγνώστες (ἐντυγχάνοντες). Ο Σιμπλίκιος διακόπτει συχνά τη βασική δομή του Υπομνήματος – δηλαδή την επαναλαμβανόμενη εναλλαγή αριστοτελικής περικοπής και αντίστοιχης εξηγητικής ενότητας – με «παρεκβάσεις» οι οποίες συμπυκνώνουν και αναδεικνύουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της φιλοσοφικής του σκόπευσης. Τέτοιες είναι, π.χ., οι κειμενικές ενότητες που αντικρούουν τα επιχειρήματα του Φιλοπόνου κατά της αριστοτελικής θέσης υπέρ της αιωνιότητας του κόσμου, όπως και οι ενότητες που επιχειρούν να δείξουν τη συμφωνία των αρχαίων φιλοσόφων. Σύμφωνα με τον Σιμπλίκιο, ο επαρκής εξηγητής οφείλει να επιδιώκει να αναδεικνύει κάθε φορά τη συμφωνία του Αριστοτέλη με τον Πλάτωνα. Ο Σιμπλίκιος χρησιμοποιεί ως κύρια πηγή του έργου του τα αντίστοιχα Υπομνήματα του περιπατητικού Αλεξάνδρου Αφροδισιέως (2ος αι. μ.Χ.), υιοθέτησε όμως από τον δάσκαλο του Αμμώνιο το αίτημα για τη συμφωνία του Αριστοτέλη με τον Πλάτωνα, την οποία ο ίδιος επιχείρησε να διευρύνει ώστε να συμπεριλάβει το σύνολο της φιλοσοφίας των «παλαιών» (βλ. κειμενικές πηγές). Θέλησε με αυτόν τον τρόπο να αναχαιτίσει τις χριστιανικές αιτιάσεις περί εσωτερικής διάψευσης της αρχαίας φιλοσοφίας και να παράσχει στους αναγνώστες του ένα πρότυπο ορθής κατανόησης του αρχαίου φιλοσοφικού λόγου, το οποίο συνδέει με την φιλομάθειαν. Το έργο του ξεφεύγει έτσι συχνά από την απλή εξήγηση του κειμένου του Αριστοτέλη, προκειμένου να επιλύσει στο φως του

νεοπλατωνικού

συστήματος και με τη συστηματική παράθεση χωρίων του Πλάτωνα και προπλατωνικών φιλοσόφων τη φαινομενική, κατά τον Σιμπλίκιο, κριτική του Αριστοτέλη. Ο Σιμπλίκιος κληρονόμησε επίσης από τον Αμμώνιο το ενδιαφέρον για την ερμηνεία της φυσικής του Αριστοτέλη ως θεολογικής φυσικής, η οποία ταυτίζει το αριστοτελικό «πρώτον κινούν ακίνητον» με τον νοῦν, δηλ. τη δεύτερη υπόσταση του νεοπλατωνικού συστήματος, ο οποίος ερμηνεύεται όχι απλώς ως τελικό αλλά και ως ποιητικό αίτιο του σύμπαντος. Ασκεί έτσι σιωπηλή κριτική στη διαφορετική ερμηνεία του

Πρόκλου

, ο οποίος επικρίνει τη φυσική του Αριστοτέλη ως ελλιπή στο Υπόμνημά του στον Τίμαιο. Το γεγονός ότι το έργο του αφορμάται από τη φυσική φιλοσοφία δεν σημαίνει ότι ο Σιμπλίκιος αγνοούσε τις πιο μεταφυσικές και θρησκευτικές προεκτάσεις του νεοπλατωνικού συστήματος. Ήταν εξοικειωμένος τόσο με τη διδασκαλία του Δαμασκίου όσο και με τα ιερά

Χαλδαϊκά Λόγια

, από τα οποία παραθέτει συχνά αποσπάσματα. Το Υπόμνημά του στις Κατηγορίες περιέχει εκτενείς αναφορές στη «νοερά θεωρία» του

Ιαμβλίχου

, η οποία επιχειρεί να δείξει την εφαρμογή της διδασκαλίας των δέκα αριστοτελικών κατηγοριών ήδη στον νοητό κόσμο, και όχι αποκλειστικά στον αισθητό, όπως πίστευε αποδοκιμαστικά ο

Πλωτίνος

. Το θρησκευτικό αίσθημα του Σιμπλικίου αποτυπώνουν με χαρακτηριστικό τρόπο οι προσευχές (εὐχαί) με τις οποίες κλείνουν τα Υπομνήματά του.

Σιμπλίκιος, Εις την Φυσικήν ακρόασιν, επιμ. H. Diels, στο Commentaria in Aristotelem Graeca, τομ. 9 (Berlin 1882) 28.32-29.5: «Δεν πρέπει, όταν ακούμε ότι η διαφορά είναι τόσο μεγάλη, να θεωρούμε ότι όλα αυτά αποτελούν εναντιολογίες των φιλοσόφων, όπως επιχειρούν να δείξουν ορισμένοι που διαβάζουν μόνο τις δοξογραφικές καταγραφές χωρίς να κατανοούν τίποτε από όσα λέγονται έκει, παρότι είναι οι ίδιοι διαιρεμένοι σε μύρια σχίσματα, όχι ως προς τις φυσικές αρχές (από αυτές φυσικά δεν καταλαβαίνουν το παραμικρό) αλλά ως προς το πώς θα καθαιρέσουν τη θεϊκή υπερβατικότητα. Ίσως όμως δεν είναι κακή ιδέα να κάνω μια μικρή παρέκβαση για να δείξω στους πιο φιλομαθείς με ποιο τρόπο, παρότι οι παλαιοί φαίνονται να διαφέρουν ως προς τις απόψεις τους σχετικά με τις πρώτες αρχές, βρίσκονται παρόλα αυτά σε αμοιβαία αρμονία.» 4
Συγγραφέας: Παντελής Γκολίτσης
  • Hoffmann, PhSorabji, R. ed. . Ο Φιλόπονος και η απόρριψη της αριστοτελικής επιστήμης. Αθήνα, 2006.
  • Diels, H. ed. Commentaria in Aristotelem Graeca, τομ. 7-10. Berlin, 1882-1907.
  • Golitsis, P, Les Commentaires de Simplicius et de Jean Philopon à la Physique d’Aristote. Tradition et innovation. Berlin, 2008.
Αντίοχος Ασκαλωνίτης

Αντίοχος Ασκαλωνίτης

πλατωνικός φιλόσοφος (περ. 130-68 π.Χ.), μαθητής του...

Η πλατωνική θεωρία των Ιδεών

Η πλατωνική θεωρία των Ιδεών

Ο πυρήνας της πλατωνικής θεωρίας των Iδεών είναι ότι πέρα...

Νεοπλατωνισμός και πολιτική: η περίπτωση του Ιουλιανού

Νεοπλατωνισμός και πολιτική: η περίπτωση του Ιουλιανού

Η τελευταία προσπάθεια να αναγεννηθεί ο εθνικός πολυθεϊσμός...

Βοήθιος

Βοήθιος

Ο Βοήθιος (περ. 477-524 μ.Χ.) είναι ίσως ο μόνος χριστιανός...