Κατηγορία: Πρόσωπα

Ιωάννης Πίκο ντελά Μιράντολα (Giovanni Pico della Mirandola)

Ιταλός φιλόσοφος (1463-1494), ο δεύτερος γνωστότερος φιλόσοφος της ιταλικής Αναγέννησης μετά τον Μαρσίλιο Φιτσίνο. Επεξέτεινε το πρόγραμμα της φιλοσοφίας στην Αναγέννηση, ώστε να συμπεριλάβει όλες σχεδόν τις φιλοσοφικές και μυστικιστικές παραδόσεις του αρχαίου και μεσαιωνικού κόσμου.

1. Ο βίος και το έργο του

Ο Πίκο ντελά Μιράντολα γεννήθηκε στην περιοχή της Εμίλια Ρομάνα, βορείως της Φλωρεντίας. Σπούδασε στα φημισμένα πανεπιστήμια της Μπολόνιας, της Φεράρας και της Πάδουας, όπου μαθήτευσε στον μεσαιωνικό σχολαστικισμό. Η γνωριμία του με τον εβραϊκής καταγωγής Ελία ντελ Μέντιγκο, φιλόσοφο από το Ηράκλειο της Κρήτης, ο οποίος τον εισήγαγε στον αβεροϊκό αριστοτελισμό και την ιουδαϊκή φιλοσοφική και μυστικιστική παράδοση, του άλλαξε τον φιλοσοφικό προσανατολισμό.

Την ίδια περίπου εποχή βρέθηκε υπό την επιρροή του πλατωνισμού του Φιτσίνο. Ήδη στο Commento (1485) και εξόχως στο Conclusiones (1486) είναι έκδηλη η προσπάθεια του Πίκο να παρουσιάσει ως πλήρως συμβατές μεταξύ τους την πλατωνική και αριστοτελική φιλοσοφία, επιλύοντας τοιουτοτρόπως τη διαμάχη Πλατωνικών και Αριστοτελικών που είχε αναζωπυρωθεί στην αναγεννησιακή Ιταλία. Επίσης, παρουσίασε όλες τις υπόλοιπες φιλοσοφικές παραδόσεις, αρχαίες και μεσαιωνικές, ως μέρος ενός ενιαίου, αρμονικού συνόλου. Ως εισαγωγή στο Conclusiones συνέγραψε το πλέον γνωστό έργο της αναγεννησιακής φιλοσοφίας, το Περί της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Oratio de hominis dignitate).

Το σχέδιο του Πίκο για τη δημόσια υπεράσπιση του φιλοσοφικού του προγράμματος δεν ευοδώθηκε, καθώς εδιώχθη ως εισηγητής και υπερασπιστής αιρετικών θέσεων. Διέφυγε στο Παρίσι, όπου και φυλακίστηκε.

Μετά τον θόρυβο που προκάλεσε το Conclusiones, ο Πίκο δεν άλλαξε στρατηγική. Συνέγραψε την Apologia, για να υπερασπιστεί τις θέσεις του, και το Heptaplus, μια καβαλιστική ερμηνεία του βιβλίου της Γενέσεως. Στη συνέχεια συνέθεσε το De ente et uno (1492), με το οποίο επανήλθε στο εγχείρημα εναρμόνισης της πλατωνικής και αριστοτελικής μεταφυσικής. Ο θάνατος τον βρήκε το 1494, αφήνοντας ημιτελές το Disputationes adversus astrologiam divinatricem, στο οποίο πραγματευόταν το ζήτημα του αστρολογικού προκαθορισμού, υπερασπιζόμενος την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης.

2. Η φιλοσοφία του

Η φιλοσοφία του Πίκο διέπεται από έναν έκδηλο συγκρητισμό. Συνεχίζει στη γραμμή του φλωρεντινού πλατωνισμού, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου υπήρξε η αξιοποίηση ενός πολύ μεγάλου εύρους φιλοσοφικών παραδόσεων της αρχαιότητας και του μεσαίωνα, τις οποίες ερμήνευε πλατωνικά.

Ο Πίκο προσθέτει άλλο ένα στοιχείο: την Καμπάλα, τη χαρακτηριστικότερη εκδοχή του μεσαιωνικού ιουδαϊκού μυστικισμού. Ο Πίκο θεωρούσε ότι η Καμπάλα, λόγω της σύνδεσής της με τον Μωυσή, είναι σημαντικότερο κλειδί για την ερμηνεία του χριστιανισμού και της φιλοσοφίας σε σχέση με τα Ερμητικά Συγγράμματα και τα Χαλδαϊκά Λόγια, τα οποία είχε εισαγάγει νωρίτερα ο Φιτσίνο ως ερμηνευτικά εργαλεία του πλατωνισμού. Στην Καμπάλα ο Πίκο βρήκε τεχνικές θεουργίας, πλέον εξελιγμένες των αντιστοίχων που εισήγαγαν οι Νεοπλατωνικοί, ώστε να επιτευχθεί η μυστική ένωση με το θείο.

Επίσης, ο Πίκο αξιοποίησε σε μεγαλύτερο βαθμό από οποιονδήποτε άλλο φιλόσοφο της εποχής του τη φιλοσοφία των Προσωκρατικών. Βασική μέριμνα του Πίκο, όπως χαρακτηριστικά φαίνεται στο Conclusiones, είναι η ανάδειξη κρυμμένων συναφειών σε όλες τις παραδόσεις, ώστε να αναδειχθεί η ενιαία αλήθεια που σε κάθε επιμέρους φιλοσοφία εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο.

Η ευρυμάθεια του Πίκο και η εκπληκτική του δεινότητα στις αρχαίες γλώσσες τού επέτρεπε να ερμηνεύσει με μοναδικό τρόπο τις πρωτότυπες πηγές. Στην Oratio περιγράφει γλαφυρά τη διαδρομή της φιλοσοφίας από την αρχαιότητα έως την εποχή του, αποκαλύπτοντας τα αόρατα νήματα που συνδέουν όλα σχεδόν τα ρεύματα. Παρότι έχει υποστηριχθεί ότι το κείμενο αποτελεί ένα καβαλιστικό σχόλιο στη φιλοσοφία, η βασικότερη ανάγνωσή του είναι αυτή των καντιανών, οι οποίοι είδαν στην Oratio το εμβληματικό κείμενο της ιταλικής Αναγέννησης, στο οποίο εξαίρεται ο ανθρωπισμός, εφόσον ο άνθρωπος βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και είναι ο δεσμός που συνδέει τα πάντα. Ο Πίκο υπερτονίζει τη δυνατότητα του ανθρώπου να γίνει τα πάντα, ως άλλος Πρωτέας.

Αφού δημιούργησε (ο Υπέρτατος Δημιουργός) τον άνθρωπο, ως ένα όν αδιόριστης φύσης, και τον τοποθέτησε στο κέντρο της δημιουργίας, του είπε: «Αδάμ, δεν σου δίνουμε κάποια καθορισμένη θέση, ούτε μια ιδιαίτερη μορφή για σένα, ούτε μια χαρακτηριστική λειτουργία. Σύμφωνα με τις επιθυμίες και την κρίση σου, θα μπορείς να έχεις όποιο μέρος θέλεις να ζήσεις, όποια μορφή και όποιες δραστηριότητες διαλέξεις να κάνεις. […] Εσύ μόνος δεν έχεις όρια και περιορισμούς, μπορείς να επιλέξεις τα όρια και τους περιορισμούς της φύσης σου. Σε τοποθετήσαμε στο κέντρο του σύμπαντος για να εποπτεύεις τα πάντα μέσα σε αυτό. Δεν σε κατασκευάσαμε ούτε από ουράνιο ούτε από γήινο υλικό, ούτε θνητό, ούτε αθάνατο, ώστε με ελεύθερη βούληση και αξιοπρέπεια να γίνεις ό,τι επιλέξεις». (Πίκο, Oratio de hominis dignitate)
Συγγραφέας: Γεώργιος Στείρης
  • Black, C. Pico's Heptaplus and Biblical Hermeneutics. Leiden, 2006.
  • Dougherty, M.V. ed. Pico della Mirandola: New Essays. Cambridge, 2008.
  • Garin, E. ed. De hominis dignitate, Heptaplus, De ente et uno e scritti vari. Florence, 1942.
Φίλιππος Οπούντιος

Φίλιππος Οπούντιος

Φιλόσοφος και μαθητής του Πλάτωνα στην...

Αρχαία υπομνήματα στους πλατωνικούς διαλόγους

Αρχαία υπομνήματα στους πλατωνικούς διαλόγους

Έργα ερμηνευτικά των πλατωνικών διαλόγων που συνετέθησαν...

Ο μύθος της Ατλαντίδας

Ο μύθος της Ατλαντίδας

Ο πιο διάσημος πλατωνικός μύθος. Περιλαμβάνεται στον Τίμαιο...

Αντιγραφές πλατωνικών έργων στο Βυζάντιο – χειρόγραφη παράδοση

Αντιγραφές πλατωνικών έργων στο Βυζάντιο – χειρόγραφη παράδοση

Η χειρόγραφη παράδοση των έργων του Πλάτωνα (ή έργων που...