Διάλογος της λεγόμενης πρώιμης (ή σωκρατικής) συγγραφικής περιόδου του Πλάτωνα με θέμα τη σχέση ποίησης και γνώσης.

Ο Ίων είναι ένας ευθύς διάλογος ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Ίωνα, Εφέσιο ραψωδό που έχει μόλις φτάσει στην Αθήνα από την Επίδαυρο όπου κέρδισε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό ποιητικής απαγγελίας. Σκοπός της επίσκεψης του Ίωνα είναι η συμμετοχή του στους ραψωδικούς αγώνες των Παναθηναίων. Η υποθετική αυτή συζήτηση τοποθετείται περί το 413 π.Χ. Η δραματική μορφή του διαλόγου είναι από τις απλούστερες στο έργο του Πλάτωνα. Για τον Ίωνα δεν γνωρίζουμε τίποτε από άλλη πηγή.

Κατά τον 18ο αιώνα, ο πολύς Γκαίτε χαρακτήρισε τον Ίωνα ως έναν εμπαιγμό (Persiflage) της ποίησης αταίριαστο για τον Πλάτωνα. Η άποψή του υιοθετήθηκε από τον Schleiemacher, αρχικά, και πολλούς διάσημους φιλολόγους του 19ου αιώνα, στη συνέχεια, οι οποίοι υποστήριξαν ότι πρόκειται για έργο νόθο. Σήμερα η συζήτηση αυτή, που βασίστηκε εξ αρχής σε καθαρά υποκειμενικά κριτήρια, έχει κλείσει και ο Ίων θεωρείται γνήσιος διάλογος.

Ο διάλογος ξεκινά ήπια, με τον Σωκράτη να χαιρετά τον νεοαφιχθέντα Ίωνα και να πιάνει μαζί του συζήτηση για την ποίηση. Ο Σωκράτης προσπαθεί να αποδείξει στον Ίωνα ότι η ικανότητά του να συγκινεί τα πλήθη απαγγέλλοντας τα ομηρικά έπη δεν βασίζεται σε κάποια ειδική γνώση (τέχνη) που διαθέτει ο ίδιος αλλά, κυριολεκτικά, σε θεϊκή έμπνευση (θεία μοῖρα). Ο Ίων συμφωνεί (535a), αν και φαίνεται επιφυλακτικός να δεχτεί ότι βρίσκεται όντως σε κατάσταση έκστασης όταν απαγγέλλει (536d). Ο Σωκράτης, πάντως, βασίζει τον ισχυρισμό του στο γεγονός ότι ο Ίων, ενώ ερμηνεύει άριστα τον Όμηρο, δεν μπορεί να κάνει το ίδιο με τους στίχους άλλων ποιητών παρά την συχνά κοινή θεματική των ποιημάτων τους (531a-533c). Επίσης (534c), οι ποιητές συνθέτουν όλα τους τα έργα σε ένα μόνον είδος ποίησης ο καθένας (π.χ. έπος ή διθύραμβο ή παιάνα). Αν η σύνθεση ποίησης (και η απαγγελία της) οφειλόταν σε τεχνική γνώση, τότε κάθε ποιητής (και κάθε ραψωδός) θα μπορούσε να συνθέτει (ή να ερμηνεύει) τα πάντα.

Στη συνέχεια ο Σωκράτης, αφού πρώτα αναγκάσει τον Ίωνα να παραδεχτεί ότι αρμόδιος να κρίνει ένα θέμα είναι ο κατά περίπτωση ειδικός (π.χ. ο γιατρός για την υγεία, ο μαθηματικός για τους αριθμούς, ο ψαράς για την αλιεία κλπ.), τον ρωτά ποιο είναι το ειδικό γνωστικό πεδίο του ραψωδού. Ο Ίων αρχικά ισχυρίζεται ότι ο ραψωδός γνωρίζει τα πάντα (539e)• κατόπιν λέει ότι ο ραψωδός γνωρίζει τα λόγια που ταιριάζουν σε άνδρες ή γυναίκες, ελεύθερους ή δούλους (540b)• και στο τέλος, περιορίζοντας ακόμη πιο πολύ το γνωστικό πεδίο του ραψωδού μετά από τις εύλογες αντιρρήσεις του Σωκράτη, υποστηρίζει ότι ο ραψωδός γνωρίζει τουλάχιστον τα λόγια που ταιριάζουν στον στρατηγό (540d). Έτσι όμως η τέχνη του ραψωδού ταυτίζεται με την τέχνη του στρατηγού, αντίθετα με την προηγούμενη κοινή παραδοχή των συνομιλητών ότι κάθε τέχνη διαθέτει ένα ιδιαίτερο γνωστικό πεδίο που την διαφοροποιεί από τις άλλες (538a). Με έκδηλη ειρωνεία, ο Σωκράτης ρωτά τον Ίωνα γιατί δεν γίνεται στρατηγός. Ο Ίων απαντά αφελώς ότι δεν υπάρχει ανάγκη. Ο διάλογος τελειώνει κάπως απότομα με ένα δίλημμα: είτε ο Ίων διαθέτει όντως κάποια τέχνη την οποία ωστόσο αρνείται να αποκαλύψει, οπότε είναι ένας απατεώνας (ἄδικος), είτε δεν διαθέτει καμία, οπότε είναι πράγματι ένθεος (θεῖος). Ο Ίων επιλέγει τη δεύτερη εκδοχή.

Στον Ίωνα εκτίθεται μια θεωρία μεταβίβασης της ποιητικής έμπνευσης από την Μούσα έως τον τελευταίο αποδέκτη, η οποία ίσως έλκει την καταγωγή της από τον Δημόκριτο. Λόγω της ιδιαίτερης εικονοποιίας που χρησιμοποιεί ο Σωκράτης, η θεωρία αυτή αξίζει να παρατεθεί εκτενώς:

“Αυτό που σε κάνει να λες ωραία πράγματα για τον Όμηρο δεν είναι κάποια ειδική τεχνική γνώση αλλά, όπως έλεγα τώρα δα, θεϊκή δύναμη που σε δονεί, όπως ακριβώς συμβαίνει και με την πέτρα που ο Ευριπίδης την ονόμασε ‘μαγνήτη’ και ο πολύς κόσμος την λέει ‘πέτρα του Ηρακλή’. Γιατί κι αυτή η πέτρα δεν τραβάει μόνο τα δαχτυλίδια τα σιδερένια, αλλά επιπλέον τούς μεταβιβάζει τη δύναμή της ώστε να μπορούν να κάνουν ό,τι η πέτρα, να παρασύρουν δηλαδή μαζί τους άλλα δαχτυλίδια, με αποτέλεσμα μερικές φορές να σχηματίζεται ολόκληρη αρμαθιά από σιδεράκια και δαχτυλίδια που κρέμονται το ένα από το άλλο• κι όλα αυτά παίρνουν τη δύναμή τους από εκείνη την πέτρα. Έτσι λοιπόν και η Μούσα χαρίζει σε ορισμένους δύναμη θεϊκή• και από αυτούς τους ένθεους ανθρώπους κρέμεται έπειτα μια αρμαθιά από άλλους, που διατελούν σε κατάσταση ενθουσιασμού. Γιατί όλοι οι επικοί ποιητές, οι μεγάλοι, συνθέτουν αυτά τα ωραία ποιήματα όχι χάρη σε κανόνες τεχνικούς αλλά διατελώντας σε κατάσταση θείας έμπνευσης και διακατεχόμενοι από αυτήν, και το ίδιο όλοι οι μεγάλοι λυρικοί ποιητές. […] Γιατί ο ποιητής είναι κάτι πολύ ανάλαφρο, που πετάει, κάτι ιερό, και δεν μπορεί να δημιουργήσει προτού τον κυριέψει ο ενθουσιασμός και πέσει σε έκσταση και πάψει πια να έχει μέσα του λογικό” (533d-534b, μετ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλος).

Η διάκριση μεταξύ έλλογης γνώσης και θείας έμπνευσης, που αποτελεί το βασικό θέμα του Ίωνα, εμφανίζεται και σε άλλους διαλόγους.Στόχος του Πλάτωνα είναι να καταδείξει την ανεπάρκεια των ποιητών να φέρουν εις πέρας το έργο που τους έχει ανατεθεί από την κοινωνία, δηλαδή τη μόρφωση των νέων και τη δια βίου εκπαίδευση των ενηλίκων. Η νέα παιδεία που ήθελε να προωθήσει ο Πλάτων βασιζόταν στην κριτική της παραδοσιακής σοφίας των ποιητών, στην επιστημονική εξειδίκευση και σε ένα νέο είδος αναστοχαστικής και διαλεκτικής έρευνας που έχει επίγνωση των ορίων της και μπορεί να υποστηρίζει τις θέσεις της με λογικά επιχειρήματα. Ο Ίων θεματοποιεί, για πρώτη φορά στο πλατωνικό έργο, την “παλαιά αντιπαράθεση ποίησης και φιλοσοφίας” για την οποία θα μιλήσει αργότερα η Πολιτεία (607b). Ο ομώνυμος ήρωας του διαλόγου, που αδυνατεί να κατανοήσει πλήρως τις συνέπειες των σωκρατικών συλλογισμών, εκπροσωπεί την αυτάρεσκη αφέλεια ενός πεπαλαιωμένου τρόπου σκέψης.