Ο Αρίστιππος από την Κυρήνη (435-355 π.Χ.) εντάσσεται στους Ελάσσονες Σωκρατικούς φιλόσοφους και ανήκε στο στενό σωκρατικό κύκλο. Ασχολήθηκε με την ηθική και υπερασπίστηκε την ηδονή την οποία θεωρούσε σημαντικό συστατικό του αγαθού βίου. Θεωρήθηκε ιδρυτήςτουκυρηναϊκού ηδονισμού τον οποίο συστηματικά καλλιέργησε ο εγγονός του Αρίστιππος ο Νεότερος.

Ο Αρίστιππος από την Κυρήνη (435-355 π.Χ.) της Βόρειας Αφρικής εγκατέλειψε την πατρίδα του και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα με κίνητρο, όπως μαρτυρείται, τη συναναστροφή με τον

Σωκράτη. Συμμετείχε στο στενό σωκρατικό κύκλο όπως επιβεβαιώνει και η υπόμνηση της απουσίας του στην Αίγινα τις τελευταίες ώρες του Σωκράτη (όποια και αν είναι η πρόθεση της μοναδικής πλατωνικής αναφοράς στον Αρίστιππο στον

Φαίδωνα 59b). Μετά το θάνατο του Σωκράτη λέγεται ότι υιοθέτησε τη σοφιστική στάση της διδασκαλίας επ’ αμοιβή. Στη μεταγενέστερη παράδοση καταγράφηκε ως ακραιφνής οπαδός του ηδονισμού και ιδρυτής της κυρηναϊκής σχολής. Ήδη από τις αναφορές του

Ξενοφώντα στα Απομνημονεύματαπαρουσιάζεται ως υπερασπιστής ενός βίου αφιερωμένου στην ηδονή (και ήταν γνωστή επίσης η προτίμησή του για πολυτελείς απολαύσεις).

Ποιες ακριβές ήταν οι θεωρίες για την ηδονή που μπορούν να αποδοθούν με βεβαιότητα στο Αρίστιππο είναι ασαφές και παραμένει ανοιχτό το ζήτημα των όρων με τους οποίους η φιλοσοφία του συνομιλεί με τις σωκρατικές θέσεις. Πόσω μάλλον όταν δεν είναι εξακριβωμένο ούτε εάν πράγματι ο Αρίστιππος ίδρυσε την κυρηναϊκή σχολή (επιστρέφοντας ίσως στην Κυρήνη σε μεγάλη ηλικία).Πιθανότερο πάντως μοιάζει να ίδρυσε την κυρηναϊκή σχολή φιλοσοφίας ο Αρίστιππος ο νεότερος, εγγονός του σωκρατικού Αρίστιππου του πρεσβύτερου και γιος της κόρης του Αρήτης,γνωστός και ως μητροδίδακτος.

Σε αντίθεση με άλλους φιλοσόφους της περιόδου δεν έχουν σωθεί ούτε έργα ούτε αποσπάσματα του Αρίστιππου, στοιχείο που επιτείνει την ασάφεια, την αβεβαιότητα αλλά και πληθώρα εικασιών.Ο

Διογένης Λάερτιος παραδίδει έναν κατάλογο με τίτλους έργων και μαρτυρίες σχετικά με τη ζωή και το έργο του. Πολλές από τις μαρτυρίες είναι ερμηνευτικά παραπλανητικές, επειδή στόχο τους έχουν να απαξιώσουν και να κατακρίνουν τον ηδονισμό. Είναι πιθανόν και για τον Αρίστιππο να έχει γράψει διάλογο με πρωταγωνιστή τον Σωκράτη (όπως και άλλοι σωκρατικοί φιλόσοφοι που καλλιέργησαν το είδος του σωκρατικού λόγου), αλλά και ορισμένα έργα του που δεν ήταν διαλογικά ίσως είχαν σωκρατικό χαρακτήρα. Έγραψε για την ηθική αλλά και για τη γνωσιολογία και την ιστορία. Αναφέρεται επίσης ότι ταξίδεψε σε πολλά, διαφορετικά μέρη και ότι φιλοξενήθηκε στην αυλή των Συρακουσών (όπως και ο Πλάτων).

Ο Αρίστιππος ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο με την ηθική και θεωρήθηκε υπέρμαχος ενός άκρατου ηδονισμού που βρίσκεται στους αντίποδες τουάκαμπτου αντιηδονισμού του

Αντισθένη. Η θετική στάση του Αρίστιππου για τις απολαύσεις επιβεβαιώνεται από τις μαρτυρίες. Η διακρίβωση όμως των φιλοσοφικών θέσεωντου απαιτεί ερμηνευτική εγρήγορση απέναντι σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των πηγών επειδή: α) συχνά αναφέρονται αδιαφοροποίητα σε κυρηναϊκούς εν γένει είτε συγχέουν τον πρεσβύτερο και τον νεότερο Αρίστιππο, β) υπηρετούν την πολεμική ενάντια στον ηδονισμό και είναι παραπλανητικές ή/και απαξιωτικές.

Υπάρχουν δύο βασικές προσεγγίσεις της ηθικής φιλοσοφίας του Αρίστιππου. Στην πρώτη εκδοχή ο Αρίστιππος είναι ηδονιστής και οι απόψεις του για την ηδονή είναι σχεδόν ταυτόσημες με το κυρηναϊκό ηδονισμό. Στην δεύτερη, αν και οι απόψεις του για την ηδονή προδιαγράφουν την κυρηναϊκή μετεξέλιξη, ο Αρίστιππος παραμένει ευδαιμονιστής και η αποδοχή της ηδονής τελεί υπό όρους και προϋποθέσεις.

Ο ηδονιστής Αρίστιππος του πρώτου σχήματος ορίζει τη σωματική ηδονή του παρόντος ως ηθικό τέλος, το μόνο εγγενές αγαθό που επιδιώκουμε. Οι ηδονές και οι πόνοι περιγράφονται ως ήρεμες και βίαιες κινήσεις της σάρκας που γίνονται αισθητές. Η ηδονή πηγάζει από την ομαλή κίνηση της σάρκας. Από τη φύση της ως «κίνηση» έχει παροντικό-στιγμιαίο χαρακτήρα και διαρκεί όσο τη βιώνουμε. Η ηδονή αποτελείτο καθολικό και αποκλειστικό αντικείμενο της επιθυμίας, αντίληψη ασυμβίβαστη με τη σωκρατική αντίληψη για το αγαθό και τη σχέση αρετής και ευδαιμονίας.

Ο ευδαιμονιστής Αρίστιππος του δεύτερου σχήματος θεωρεί την ηδονή κυρίαρχο συστατικό της ευδαιμονίας. Η ευδαιμονία δεν είναι ασυμβίβαστη με την απόλαυση πολλών και διαφορετικών ηδονών. Δεν πρόκειται όμως για μια ζωή που συλλαμβάνεται ως ακολουθία από ασύνδετα επεισόδια επιμέρους ηδονών. Η ευδαιμονία συγκροτείται ως ιδεώδες ενός εύκολου και ευχάριστου διάγειν που απλώνεται στο σύνολο του βίου (ῥᾷστά τε καὶ ἥδιστα βιοτεύειν, Ξενοφών, Απομνημονεύματα Β, 1.9). Και για την κατάκτησή της είναι απαραίτητη μια ικανότητα προσαρμογής στις περιστάσεις και τις μεταβολές της τύχης η οποία συνδέεται με την αρετή της φρόνησης, την ικανότητα του ανθρώπου να αναγνωρίζει τα δεδομένα του περιβάλλοντος και να θέτει περιορισμούς ή προτεραιότητες στις επιθυμίες του. Οι ηδονές επιδιώκονται όταν δεν θέτουν σε κίνδυνο την αυτοκυριαρχία του ατόμου, στοιχείο άμεσα συνδεδεμένο με την αρετή και τη σωκρατική κληρονομιά. Από αυτή την πηγή αντλεί ίσως ο Αρίστιππος όταν θέτει ως προτεραιότητα τον ατομικό αυτοπροσδιορισμό και αναδεικνύει σε προϋπόθεση της ευδαιμονίας την ελευθερία της παραίτησης από την ιδιότητα του πολίτη και της αποχής από την πολιτική ζωή (οὐδ᾽ εἰς πολιτείαν ἐμαυτὸν κατακλείω, ἀλλὰ ξένος πανταχοῦ εἰμι, Ξενοφών, Απομνημονεύματα Β, 1.13)

Σε κάθε περίπτωση ο Αρίστιππος αντιμετώπιζε θετικότερα τις ηδονές σε σχέση με τους υπόλοιπους σωκρατικούς φιλοσόφους και ιδιαίτερα τις σωματικές ηδονές. Πρέπει όμως να είμαστε επιφυλακτικοί στην τάση των πηγών να εξισώσουν τις ηδονές του σώματος με τις ζωώδεις απολαύσεις και έτσι να δυσφημίσουν τον ηδονισμό. Πολλές από τις σωματικές ηδονές του Αρίστιππου αντιστοιχούσαν και σε περισσότερο συνθέτες καταστάσεις και εξεζητημένες προτιμήσεις από όσες ήταν διατεθειμένοι να δεχτούν οι επικριτές του στην αρχαιότητα.