Το θέμα του διαλόγου είναι η ρητορική, με παράλληλη συζήτηση για τη δικαιοσύνη και τον ρόλο της στην ανθρώπινη ευτυχία.

Πρόκειται για μια φανταστική συζήτηση ανάμεσα στον Σωκράτη, τον σοφιστή Γοργία και τους μαθητές του, Πώλο και Καλλικλή.

Συζήτηση με τον Γοργία

Ο Γοργίας ισχυρίζεται ότι η ρητορική είναι τέχνη με σκοπό την πειθώ. Μπορείς να πείσεις για το δίκαιο και το άδικο στα δικαστήρια και τις δημόσιες συνελεύσεις. Οι άνθρωποι πείθονται για αλήθειες αλλά και για ψέματα. Γι αυτό, αν τη ρητορική τη χρησιμοποιήσουν άνθρωποι που δεν γνωρίζουν το δίκαιο, θα αποβεί καταστροφική. Ο Γοργίας ισχυρίζεται ότι δεν φταίει ο δάσκαλος για τον τρόπο που οι μαθητές του θα χρησιμοποιήσουν τη ρητορική που τους δίδαξε. Επίσης, όποιος γνωρίζει τι είναι δίκαιο, θέλει να κάνει δίκαιες πράξεις. Όμως, οι άνθρωποι δεν κάνουν πάντα δίκαιες πράξεις, ενώ γνωρίζουν τι είναι δίκαιο.

Συζήτηση με τον Πώλο

Ο Πώλος ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι θέλουν να κάνουν πράξεις που είναι για το καλό τους, άσχετα αν είναι δίκαιες ή άδικες, και αυτό το δικαιολογούν χρησιμοποιώντας τη ρητορική.

Ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι θέλουν να κάνουν πράξεις που είναι για το καλό τους και το καλό ταυτίζεται με ό,τι είναι δίκαιο για αυτούς.Επικρίνει τη ρητορική ότι δεν είναι τέχνη, αλλά μορφή κολακείας του ρήτορα για να παραπλανήσει το ακροατήριο και να εξυπηρετήσει το συμφέρον του, ενώ θα όφειλε να διδάξει τι είναι δίκαιο.

Σωκράτης και Πώλος συμφωνούν ότι καλό είναι καθετί που κάνει ευτυχισμένο τον άνθρωπο. Για τον Σωκράτη μόνο η δικαιοσύνη κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, γι αυτό θέλουν να κάνουν δίκαιες πράξεις. Σ’ αυτό το σημείο ο Σωκράτης διατυπώνει τις εξής θέσεις: α) είναι καλύτερο να αδικείσαι παρά να αδικείς, β) αν έχεις αδικήσει, καλύτερα να τιμωρείσαι παρά να μένεις ατιμώρητος. Ο Πώλος αντιδρά και δεν συμφωνεί με τον Σωκράτη.

Συζήτηση με τον Καλλικλή

 Ο Καλλικλής επιτίθεται στον Σωκράτη ότι δεν διαχωρίζει το θετό δίκαιο (= οι νόμοι της πόλης) από το φυσικό δίκαιο (= οι νόμοι της φύσης). Μόνο στο θετό δίκαιο είναι ντροπή να αδικείς. Στο φυσικό δίκαιο κυριαρχεί ο νόμος του ισχυρού: οι λίγοι ισχυροί επιβάλλουν το συμφέρον τους στους αδύναμους, όπως τα δυνατά ζώα επιβάλλονται στα αδύναμα. Αντιθέτως, στο θετό δίκαιο οι πολλοί θεσπίζουν νόμους για να εμποδίσουν τους λίγους ισχυρούς να κάνουν ό,τι θέλουν.

Το φυσικό δίκαιο είναι αντικειμενικό ∙ το βλέπουμε στις συμπεριφορές των ανθρώπων και των ζώων. Όλοι θέλουν να ικανοποιούν τις επιθυμίες τους για να είναι ευτυχισμένοι. Τρώγοντας όμως ανοίγει η όρεξη, γι αυτό οι επιθυμίες, αν δεν περιοριστούν, θα πολλαπλασιαστούν. Ισχυροί είναι οι έξυπνοι που βρίσκουν τρόπους να ικανοποιούν τις επιθυμίες τους. Και συνεχίζει ο Καλλικλής ότι οι άνθρωποι από τη φύση τους κάνουν δίκαιες πράξεις, αλλά όταν τους επιβάλλεται από τον νόμο, αντιδρούν!

Ο Σωκράτης απορρίπτει τις απόψεις του Καλλικλή γιατί δεν θεωρεί ότι οι επιθυμίες είναι τόσο σημαντικές και αφηγείται έναν μύθο που οι ψυχές των άδικων ανθρώπων τιμωρούνται αυστηρά μετά τον θάνατο.

Συμπέρασμα

Φαίνεται ότι θα άρεσε στους περισσότερους η άποψη του Καλλικλή να ικανοποιούμε τις επιθυμίες μας για να αισθανόμαστε ευτυχισμένοι. Αντιθέτως, ο Σωκράτης ακολουθεί ηθική στάση όσον αφορά το δίκαιο και τη δικαιοσύνη που θα αναπτυχθεί περισσότερο στην Πολιτεία ∙ εκεί θα παρουσιάσει την ανθρώπινη ψυχή και τα μέρη της, ένα από τα οποία είναι οι επιθυμίες.

Τίμαιος

Τίμαιος

Το θέμα του διαλόγου αφορά στη φύση και στον κόσμο. Είναι...

Δαμάσκιος

Δαμάσκιος

Ο τελευταίος φιλόσοφος της νεοπλατωνικής σχολής των Αθηνών...

Ο μύθος του Σπηλαίου

Ο μύθος του Σπηλαίου

H αλληγορία (=μύθος με συμβολικό περιεχόμενο) που αφηγείται...

Αντίοχος Ασκαλωνίτης

Αντίοχος Ασκαλωνίτης

Πλατωνικός φιλόσοφος (περ. 130-68 π.Χ.), μαθητής του...