Κατηγορία: Αρχαιολογικοί χώροι

Ο κύκλος του Πλάτωνα: ψηφιδωτό από την Πομπηία

Το ψηφιδωτό από την Πομπηία που είναι γνωστό ως «ο κύκλος του Πλάτωνα» απεικονίζει επτά άνδρες σε ώριμη ηλικία – φιλοσόφους, για τους οποίους έχουν προταθεί πολλές ταυτίσεις. Οι περισσότεροι από τους μελετητές θεωρούν ότι η κεντρική μορφή της σύνθεσης είναι ο Πλάτων

Το ψηφιδωτό του Επτά Φιλοσόφων, ή Κύκλου του Πλάτωνα, όπως είναι περισσότερο γνωστό, ανακαλύφθηκε το 1896. Το ψηφιδωτό κατασκευάστηκε μεταξύ του 1ου αι. π.Χ. και 1ου αι. μ.Χ, στη βίλα του Τ. Siminius Stephanus στην Πομπηία.

Το ψηφιδωτό είναι κατά προσέγγιση τετράγωνο και περιβάλλεται από ένα πλαίσιο με φυτικά κοσμήματα και θεατρικά προσωπεία. Η σκηνή παριστάνει επτά μορφές ανδρών μεγάλων σε ηλικία, ειδωμένες από κοντινή απόσταση, ενώ πίσω τους απεικονίζεται, μεταξύ άλλων,  ένα ηλιακό ρολόι και ένα δέντρο στο κέντρο, και το οχυρωματικό τείχος μιας πόλης στην επάνω γωνία δεξιά. Το θέμα της σκηνής είναι πιθανότατα η συζήτησης κάποιας αστρονομικής θεωρίας, καθώς στο μέσον της παράστασης απεικονίζεται μια ουράνια σφαίρα με εγχάρακτους δακτυλίους τοποθετημένη μέσα σε ένα μικρό έπιπλο σε σχήμα κιβωτίου.

Τον φιλοσοφικό χαρακτήρα αυτής της σκηνής ενισχύει και η παρουσία του δέντρου που παραπέμπει στον φιλοσοφικό Κήπο. Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια σχετικά με την εποχή που τοποθετείται η σκηνή είναι ότι το ηλιακό ρολόι έχει αποδοθεί σύμφωνα με την μορφή που είχε στον 4ο αι. π.Χ, ως ένα κοίλο τμήμα σφαίρας πάνω στο οποίο έχουν χαραχθεί δώδεκα διαστήματα που αντιστοιχούν στις δώδεκα ώρες της ημέρας. Ο χώρος της συγκέντρωσης είναι η Αθήνα, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την συμβολική απεικόνιση της Ακρόπολης στην πάνω δεξιά γωνία του ψηφιδωτού. Η επικρατέστερη ερμηνεία της παράστασης είναι ότι σε αυτή απεικονίζεται η Ακαδημία του Πλάτωνα. Από τις επτά μορφές του ψηφιδωτού, οι έξι είναι μαθητές, και η μια μορφή ο ίδιος ο Πλάτων. Αν και δεν υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα ποια από αυτές τις μορφές είναι ο Πλάτων, οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι αυτός μπορεί να ταυτισθεί με τον τρίτο άνδρα από τα αριστερά, ακριβώς κάτω από το δέντρο. Η θέση του μέσα στην σκηνή φαίνεται να είναι προεξάρχουσα καθότι βρίσκεται στο κέντρο της ομάδας, αλλά και στο κέντρο του ψηφιδωτού. Το ένδυμά του είναι σκοτεινού χρώματος και έλκει το βλέμμα του θεατή. Επίσης σε αντίθεση με τις υπόλοιπες μορφές που τον περιβάλλουν και οι οποίες απλώς κάθονται με στοχαστική διάθεση, η μορφή του “Πλάτωνα” φαίνεται να μιλάει, ή ίσως να διδάσκει. Είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένος με το δέντρο- ιερή ελιά γεμάτη με καρπούς, που συνδέεται με την θεά της σοφίας Αθηνά- ώστε να δημιουργείται σχεδόν η εντύπωση ότι το δέντρο φύεται από αυτόν. Ίσως πρόκειται για συνειδητό συμβολισμό που επέλεξε ο καλλιτέχνης του έργου για να καταδείξει ότι ο Πλάτων ήταν η ρίζα της γνώσης και ο ιδρυτής της Ακαδημίας.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μορφή στο αριστερό άκρο της παράστασης που φορά ανοιχτόχρωμο κίτρινο ένδυμα και διάδημα. Είναι μαζί με την κεντρική μορφή ο μόνος άνδρας που επίσης φαίνεται να μιλάει, σχηματίζοντας ένα δεύτερο κέντρο ενδιαφέροντος μέσα στην σύνθεση. Αν βασιστούμε στην υπόθεση ότι το ψηφιδωτό παριστάνει τον κύκλο του Πλάτωνα, πιθανότατα να πρόκειται για τον μαθητή του Πλάτωνα και μεγάλο φιλόσοφο Αριστοτέλη. Το Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης προτείνει για τις υπόλοιπες μορφές τις εξής ταυτίσεις: Ο πρώτος άνδρας από τα αριστερά πιθανόν είναι ο Ηράκλειτος, ο δεύτερος ο Λυσίας, η προτελευταία μορφή από τα δεξιά ο Ξενοκράτης και η τελευταία ο Αριστοτέλης ο οποίος κρατάει στα χέρια του ένα πάπυρο.

Γραφή και προφορικότητα στον Πλάτωνα

Γραφή και προφορικότητα στον Πλάτωνα

Ενώ ο Πλάτων θεωρείται ότι γράφει με πολύ ωραίο και...

Οικία του Πρόκλου

Οικία του Πρόκλου

Η λεγόμενη οικία του Πρόκλου είναι μια υστερορωμαϊκή έπαυλη...

Πολιτεία

Πολιτεία

Διάλογος του Πλάτων που ασχολείται με τη δικαιοσύνη και την...

Κυνόσαργες

Κυνόσαργες

Το τρίτο σε σπουδαιότητα γυμνάσιο της κλασικής Αθήνας...