Κατηγορία: Φιλοσοφικές θεωρίες

Γραφή και προφορικότητα στον Πλάτωνα

Ενώ ο Πλάτων θεωρείται ότι γράφει με πολύ ωραίο και κατανοητό τρόπο για τις πιο δύσκολες έννοιες, ωστόσο σε κάποια κείμενά του δηλώνει ότι η αληθινή φιλοσοφία μπορεί να μεταδοθεί μόνο προφορικά.

Το πρόβλημα

Παρότι ο Πλάτων στρέφεται εναντίον των ποιητών, τα έργα του θυμίζουν θεατρικά. Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να μεταδώσει τη διαλεκτική αντιπαράθεση που θεωρεί τη βάση της φιλοσοφίας και να διατηρήσει τη ζωντάνια των κειμένων. Στον Φαίδρο και την Έβδομη Επιστολή ο Πλάτων ισχυρίζεται ότι η φιλοσοφία μπορεί να μεταδοθεί μόνο προφορικά γιατί δεν αποδίδεται σωστά με τον γραπτό λόγο. Προκύπτει, λοιπόν, το πρόβλημα αν οι πλατωνικοί διάλογοι καταγράφουν την αληθινή φιλοσοφία του Πλάτωνα, ή αν πρέπει να αναζητήσουμε τα «άγραφα δόγματα», δηλαδή τις απόψεις του που δεν κατέγραψε ποτέ αλλά δίδαξε προφορικά στους μαθητές του.

Ο Φαίδρος

Σύμφωνα με τον μύθο στον Φαίδρο, ο Αιγύπτιος βασιλιάς δείχνει ότι η γραφή δεν έκανε πιο σοφούς τους ανθρώπους. Ο Σωκράτης κατηγορεί τον γραπτό λόγο για τρία μειονεκτήματα: είναι στάσιμος και δεν αλλάζει, δεν μπορεί να υπερασπιστεί αυτά που παρουσιάζει και δεν επιλέγει τον αναγνώστη του. Αντίθετα, ο προφορικός λόγος δεν έχει αυτά τα μειονεκτήματα.

Ο Πλάτων φαίνεται από τη μια να καταδικάζει τη γραφή και να λέει ότι η φιλοσοφία του δεν βρίσκεται στους γραπτούς διαλόγους του, από την άλλη να υπερασπίζεται τη γραφή: ο φιλόσοφος προτιμά τη γραφή από το να συμμετέχει σε συμπόσια ή να συνομιλεί με διαφόρους.

Συμπερασματικά, ο προφορικός λόγος είναι ανώτερος όταν διεξάγεται σε κατάλληλες συνθήκες ώστε να μπορεί να μεταδώσει τη φιλοσοφική γνώση. Εάν δεν υπάρχουν αυτές οι συνθήκες, τότε ο προφορικός λόγος είναι προβληματικός, γι αυτό καλύτερα να γίνει γραπτός.

Η αληθινή φιλοσοφία διεξάγεται μεταξύ δασκάλου και μαθητή και με μέθοδο τη διαλεκτική διατυπώνουν επιχειρήματα που ελέγχουν αν είναι σωστά. Ο φιλοσοφικός λόγος έχει αποτέλεσμα όταν ο μαθητής θέλει να μάθει, θέλει να καλλιεργήσει τη ψυχή του, γι αυτό η φιλοσοφία είναι «ψυχ-αγωγία»(=αγωγή της ψυχής).

Έβδομη επιστολή

Ο Πλάτων δηλώνει ότι δεν έχει γράψει τίποτα για την ουσία των όντων γιατί αυτό το θέμα δεν εκφράζεται ούτε γραπτά ούτε προφορικά. Η φιλοσοφία είναι ένα ταξίδι δύσκολο μέσα σε θεωρίες και έννοιες που δεν μπορούν να εκφραστούν με λόγια, άρα ούτε το πιο δύσκολο μάθημα, η ουσία των όντων, μπορεί να εκφραστεί με λόγια.

Η γνώση δημιουργείται στη ψυχή από τη σχέση δασκάλου-μαθητή με τη διαλεκτική μέθοδο. Αυτή η ψυχική σχέση δεν περιγράφεται γραπτώς. Γι αυτό ο Πλάτων δεν κατέγραψε συστηματικά τα βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας του ούτε τα παρουσίασε προφορικά. Από την άλλη, βέβαια, ο άνθρωπος μπορεί να εκφραστεί ζωηρά μόνο με τον προφορικό λόγο και να μεταδώσει γνώσεις στους άλλους.

Συμπέρασμα

Η φιλοσοφία για τον Πλάτωνα είναι μια ζωντανή προφορική διαδικασία ανταλλαγής θέσεων και επιχειρημάτων. Ο πλατωνικός διάλογος είναι γραπτό κείμενο αλλά έχει όλα τα πλεονεκτήματα του προφορικού. Ο Πλάτων δεν θέλει η φιλοσοφία να μοιάζει με δόγμα, δηλαδή ένα αυστηρό σύστημα απόψεων, διότι με τη γλώσσα δεν μπορούμε να εκφράσουμε τα πάντα. Γι αυτό, οι πλατωνικοί διάλογοι δεν παρουσιάζουν απόλυτα σταθερές θέσεις αλλά δείχνουν τον τρόπο να εντοπίζουμε τα σημαντικά προβλήματα και να εξετάζουμε τις λύσεις που προτείνονται.

Αριστοτέλης

Αριστοτέλης

Ο σπουδαιότερος μαθητής αλλά και ο μεγαλύτερος αντίπαλος...

Ιταλική Αναγέννηση και πλατωνισμός

Ιταλική Αναγέννηση και πλατωνισμός

Χαρακτηριστικό της ιταλικής Αναγέννησης (14ος-16ος αιώνας)...

Καππαδόκες και πλατωνισμός

Καππαδόκες και πλατωνισμός

Η σκέψη των Καππαδοκών χριστιανών στοχαστών του 4ου αι....

Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων

Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων

Ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων (Κωνσταντινούπολη περ.1360-...