Διάλογος που γράφτηκε από τον Πλάτωνα στην τελευταία φάση της ζωής του. Ο Πλάτων μέσω του Παρμενίδη κάνει κριτική στη θεωρία των Ιδεών που είχε παρουσιάσει σε προηγούμενους διαλόγους του.

Ο Παρμενίδης είναι ένας διάλογος τον οποίο αφηγείται ο Κέφαλος λέγοντας ότι έγινε μεταξύ του Παρμενίδη, του Ζήνωνα και του Σωκράτη που τότε ήταν νεαρός. Γράφτηκε μετά τους διαλόγους Συμπόσιο, Φαίδωνα, Πολιτεία, Φαίδρο, και από εδώ αρχίζει η κριτική του Πλάτωνα στη θεωρία των Ιδεών που είχε διατυπώσει στους διαλόγους της ώριμης περιόδου της ζωής του.

Ο διάλογος διακρίνεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο ο Ζήνων παρουσιάζει τη θέση του Παρμενίδη για την ενότητα όλης της πραγματικότητας. Ο Σωκράτης αντιδρά και παρουσιάζει τη δική του θεωρία των Ιδεών. Ακολουθεί η κριτική του Παρμενίδη ότι η θεωρία των Ιδεών έχει πολλά προβλήματα και χρειάζεται να ελεγχθεί με τη διαλεκτική. Στο δεύτερο μέρος του διαλόγου ο Παρμενίδης εφαρμόζει τη διαλεκτική. Εμφανίζεται ο Αριστοτέλης που συμφωνεί ότι οι συλλογισμοί του Παρμενίδη είναι έγκυροι. Ο διάλογος κλείνει με σύνοψη των αντίθετων συμπερασμάτων που προέκυψαν από τη συζήτηση.

Ο Παρμενίδης είναι ένας διάλογος δύσκολος και γι αυτό έχει δεχθεί πολλές ερμηνείες. Στο πρώτο μέρος γίνεται κριτική της θεωρίας των Ιδεών επειδή ο Πλάτων δεν την είχε εξηγήσει όσο πρέπει. Το δεύτερο μέρος έχει πολλά λογικά σφάλματα και δεν γνωρίζουμε γιατί ο συγγραφέας δεν τα διόρθωσε. Ο διάλογος αυτός γράφτηκε είτε διδασκαλία είτε ως παιχνίδι λογικής.

Η συζήτηση ξεκινά με το επιχείρημα του Ζήνωνα ότι δεν μπορούν να υπάρχουν πολλά όντα, και αν υπάρχουν, είναι όμοια ή ανόμοια μεταξύ τους; Στη συνέχεια, συζητούν τη σχέση των όντων με τις Ιδέες. Οι Ιδέες είναι χωριστά όντα που αφορούν γενικές έννοιες όπως το δίκαιο, το ωραίο, το αγαθό, και τα φυσικά είδη (άνθρωπος, νερό, φωτιά κ.λπ.). Ποια είναι η σχέση των αισθητών όντων με τις Ιδέες; Η Ιδέα εμφανίζεται ολόκληρη σε ένα ον ή μόνο ένα μέρος της; Τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν ικανοποιητικές απαντήσεις. Τότε ο Παρμενίδης παρουσιάζει το επιχείρημα που έμεινε γνωστό ως «επιχείρημα του τρίτου ανθρώπου»: η ομοιότητα μεταξύ δύο όρων απαιτεί έναν τρίτο όρο στον οποίο αναφέρονται, π.χ. δύο άνθρωποι μοιάζουν μεταξύ τους γιατί συνδέονται με την Ιδέα του Ανθρώπου που βρίσκεται σε ανώτερο επίπεδο. Ο Σωκράτης παρουσιάζει τις Ιδέες ως τέλεια πρότυπα που τις μιμούνται τα άλλα όντα. Αλλά έτσι φαίνεται ότι οι Ιδέες είναι εντελώς χωρισμένες από τα όντα. Για τον Παρμενίδη οι Ιδέες είναι απαραίτητες για να έχουμε ένα σταθερό σημείο αναφοράς και μια διαλεκτική δύναμη στη σκέψη μας.

Το δεύτερο μέρος του διαλόγου είναι μια διαλεκτική άσκηση, ένα «πέλαγος λόγων». Οι συνομιλητές εξετάζουν το Ένα, θετικά και αρνητικά: το Ένα είναι ∙ το Ένα δεν είναι. Από καθεμία πρόταση προκύπτουν τέσσερις λογικές συναγωγές που αναφέρονται στη σχέση του Ενός με τον εαυτό του και με τα άλλα όντα.

Οι νεοπλατωνικοί ερμήνευσαν τον Παρμενίδη θεολογικά, ότι οι συναγωγές αναφέρονται σε διαφορετικές θεϊκές υποστάσεις. Ο Πλωτίνος θεώρησε ότι οι τρεις πρώτες συναγωγές αφορούν το Ένα, τον Νου, τη Ψυχή. Τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες γράφτηκαν πολλά Υπομνήματα(=ερμηνευτικά σχόλια) στον Παρμενίδη με πιο γνωστά του Πρόκλου και του Δαμάσκιου.